विजयादशमी हिन्दु धर्मको प्रमुख चाड मध्येको एक हो । यस पर्वलाई धूमधामका साथ मनाइन्छ। प्रत्येक वर्ष आश्विन महिनाको शुक्ल पक्षको दशमीका दिन दशैं पर्व मनाइन्छ । पौराणिक मान्यता अनुसार त्रेतायुगमा यस दिन भगवान रामले लंकापति रावणको वध गरी माता सीतालाई उनको चंगुलबाट मुक्त गरेका थिए ।
त्यसबेलादेखि यो पर्वलाई खराबमाथि राम्रोको विजयको पर्वका रूपमा मनाइन्छ। रावणको बारेमा भनिन्छ कि उनी धेरै ज्ञानी थिए तर उनको अहंकारका कारण उनको मृत्यु भयो।
रावणको जन्मको बारेमा भनिन्छ कि उनी लंकामा राक्षसहरूका राजा थिए। रामायणमा पनि राम्ररी उल्लेख गरिएको छ। तर केही प्रमाणका अनुसार रावण आफ्नो पूर्वजन्ममा राक्षस थिएनन् । मान्यता अनुसार रावणको अघिल्लो जन्मको बारेमा जानौं ।
पौराणिक मान्यता अनुसार जय-विजय नामका दुई द्वारपाल सधैं बैकुण्ठको द्वारमा उभिएर भगवान विष्णुको सेवा गर्थे। एक पटक सनकादि मुनि श्री हरि विष्णुलाई भेट्न आए तर जय-विजयले रोके । यसबाट क्रोधित भएर सनकादि मुनिले उनलाई दानव योनीमा जन्मको श्राप दिए ।
त्यसपछि विष्णुजी त्यहाँ आए र जय-विजयको श्रापबाट मुक्तिको लागि प्रार्थना गरे । तब सनकादि मुनिले भन्नुभयो, “यसै कारणले मलाई तिमीलाई देख्न ३ मिनेट ढिलो भएको छ, त्यसैले यी तीन जन्म दानव योनिमा हुनेछन् र तीनै जन्ममा भगवान श्रीहरि स्वयंले अन्त्य गर्नेछन्।”
यसपछि जय-विजय पहिलो जन्ममा हिरण्यकश्यप र हिरण्यक्ष नामक राक्षस बने। भनिन्छ कि एक पटक हिरण्यक्षले पृथ्वी लिएर समुद्रमा लुकाए, त्यसपछि भगवान विष्णुले वराह अवतार लिएर उनको हत्या गरी पृथ्वीलाई आफ्नो स्थानमा पुनर्स्थापित गरे। हिरण्यकश्यपु आफ्नो भाइको मृत्युबाट धेरै क्रोधित भए र ब्रह्मदेवबाट धेरै वरदान पाएर आफूलाई अमर मान्न थाले। त्यसपछि भगवान विष्णुले नरसिंहको रूपमा अवतार लिनुभयो र हिरण्यकशिपुलाई पनि मार्नुभयो।
त्यसपछि दोस्रो जन्ममा जय-विजय रावण र कुम्भकर्ण बने। यस जन्ममा रावण लंकाका राजा थिए। त्यसैबेला कुम्भकर्णको शरीर यति ठूलो थियो कि हजारौं मानिसले आँखा झिम्काउँदा खाना खान्छन । त्यसपछि भगवान विष्णुले अयोध्याका राजा दशरथको सातौं अवतारमा श्रीरामको रूपमा जन्म लिनुभयो। त्यसपछि रावण र कुम्भकर्णको हत्या गरे ।
केही प्रमाणका अनुसार तेस्रो जन्ममा जय-विजय अर्थात् रावण र कुम्भकर्ण शिशुपाल र दन्तवक्रको रूपमा जन्मेका थिए। भनिन्छ कि शिशुपाल र दन्तवक्र दुवै भगवान कृष्णकी काकीका छोरा थिए, तर पनि उनीहरूले उनलाई घृणा गर्थे। उनीहरुको दुष्टताका कारण श्रीहरिका अवतार भगवान श्रीकृष्णले यसै जन्ममा उनको वध गरेका थिए ।
