ब्रह्मा, विष्णु र महेशको अंश श्री दत्तात्रेयको जन्म मार्गशीर्ष पूर्णिमामा भएको हुनाले यस पूर्णिमाको महत्व अझ बढेको छ । पूर्णिमाको दिनमा पूर्णिमाका कारण सकारात्मकता हुने भएकाले यस दिन पूजा–पाठ, व्रत–कर्म, दान र नदीमा स्नान गर्नाले धेरै फल मिल्ने जनविश्वास छ ।
सनातन धर्ममा भगवान दत्तात्रेयको विशेष स्थान छ । गुरु र परमात्मा दुवैको रूप उहाँभित्र समाहित हुन्छ । भगवान दत्तको नाममा दत्त सम्प्रदायको उत्पत्ति भयो ।
दत्तात्रेय पूर्णिमाको महत्व
यस दिन महादेवको परमप्रिय काशीमा पाप नाश गर्ने गंगामा स्नान गर्दा धेरै पुण्य प्राप्त हुन्छ । यस दिन पितृदोषको बलिदान गर्ने व्यक्तिले पितृदोषबाट मुक्ति पाउँछ । यस दिन भगवान विष्णु र माता लक्ष्मीको पूजा गर्नाले सुख र सौभाग्य प्राप्त हुन्छ ।
आजको दिन यिनीहरूको पूजा गरे तत्काल फलदायी हुने र सम्झनाले भक्तजनको दुःखबाट मुक्ति मिल्ने जनविश्वास रहेको छ । यस दिन भगवान दत्तात्रेयको पूजा–आराधना गरी मन्त्र जप गर्नाले परिवारमा सुख–समृद्धि मिल्छ, सबै प्रकारका पाप, रोग र बाधाको नाश हुन्छ । जीवले कर्मको बन्धनबाट मुक्ति पाउँछ।
दत्तात्रेयजीले श्रीमद्भागवतमा आफ्नो बुद्धि अनुसार धेरै गुरुको शरण लिएको बताउनुभएको छ । उनका एक होइन २४ वटा गुरु थिए । पृथ्वी, जल, अग्नि, वायु, आकाश, समुद्र, चन्द्रमा र सूर्य जस्ता प्रकृतिका आठ तत्वहरू आफ्ना गुरुहरूमा छन्। जनावरहरूमा
सर्प, माकुरा, क्रिकेट, कीरा, भौंरा, मौरी, माछा, काग, परेवा, मृग, अजिंगर र हात्ती गरी १२ वटा गुरु थिए । उनले एक बच्चा, एक लोहार, एक केटी र पिंगला नामक वेश्यालाई पनि आफ्नो गुरुको रूपमा स्वीकार गरे । भगवान दत्तात्रेयले जीवनमा जसबाट कुनै न कुनै रूपमा ज्ञान, विवेक र कुनै शिक्षा प्राप्त गर्छौं, उहाँलाई हामीले आफ्नो गुरु मान्नुपर्छ भन्नु भएको छ ।
दत्तात्रेयको नाम यसरी रहन गयो
श्री मद्भागवत ग्रन्थमा उल्लेख छ कि महर्षि अत्रिले संसारको रक्षक भगवान विष्णुलाई आफ्नो पुत्रको रूपमा प्राप्त गर्ने इच्छा राखेका थिए । उनको यो इच्छा पूरा गर्नका लागि एक दिन भगवान् प्रकट भएर महर्षिलाई भन्नुभयो– ‘मैले आफूलाई तिमीमा सुम्पेको छु ।’ यही भावनाले ‘दत्त’ अत्रिको जेठा छोरा भएकाले अत्रेयको मिश्रित रूप दत्तात्रेय बन्यो ।
सती अनसुय्या र महर्षि अत्रीका छोरा दत्तात्रेयको तीनवटा टाउको र छवटा हात छन्। ब्रह्मा, विष्णु र महेश यी तीनवटै भागमा संयुक्त रूपमा अवस्थित छन्। वेदस्वरूप पृथ्वी, गाई र चार कुकुर सधैं साथमा रहन्छन्।
