तपाईंले सोशल मिडियामा देख्नु भएको होला कि मानिसहरूले चाणक्य नीति वा विदुर नीतिको धेरै कथनहरू साझा गर्छन् । चाणक्य र विदुर नीतिका महत्त्वपूर्ण कुराहरू पनि धेरै वेबसाइटहरूमा सेयर गरिएको छ, जसलाई मानिसहरूले धेरै मन पराउँछन् । वास्तवमा, यी दुबै नीतिहरूले मानिसहरूलाई जीवनको मार्गको बारेमा बताउँछन्।

यस्तो अवस्थामा, हामी जान्दछौं कि दुबै नीतिहरू के हुन् र विदुर र चाणक्यसँग सम्बन्धित कुराहरू जान्दछौं, त्यसपछि तपाईले बुझ्नुहुनेछ किन मानिसहरूले विदुर र चाणक्यको शब्दहरू मन पराउँछन् ।

विदुर को थिए ?

विदुर महाभारत कालका एक महान दार्शनिक र महत्वपूर्ण पात्र थिए । उनी हस्तिनापुरका प्रधानमन्त्री, कौरव र पाण्डवका काका र धृतराष्ट्र र पाण्डुका भाइ थिए । तर दासीको गर्भबाट विदुरको जन्म भएको हुनाले उनले सिंहासन पाएनन् । यद्यपि, उनी पाण्डु र धृतराष्ट्र दुवै भन्दा धेरै बुद्धिमान र उत्कृष्ट शासक थिए ।

उनी हस्तिनापुरका राजाका सल्लाहकारका रूपमा थिए, जसले राजालाई शासन सञ्चालन गर्दाको धार्मिक नीतिबारे बताउँथे । त्यसबेला उहाँ महापुरुषहरूमा गनिन्थे, जो नीतिलाई विधिपूर्वक व्याख्या गर्ने लोकप्रिय थिए। उनले महाभारतको युद्ध अघि नै यसलाई रोक्न धेरै प्रयास गरेका थिए, किनभने उनलाई यसको अन्त्य थाहा थियो ।

के छ विदुर नीतिमा ?

यस नीतिमा विदुरले बताए अनुसार राजा र प्रजाको दायित्वको विधिवत व्याख्या गरिएको छ । भनिन्छ, विदुर–नीति वास्तवमा हस्तिनापुरका महाराजा धृतराष्ट्रसँग महाभारत युद्धअघिको युद्धको नतिजाबारे आशंकामा भएको संवाद हो। विदुर नीतिले जीवन–युद्धको नीतिको रूपमा मात्र नभई जीवन–प्रेम, जीवन–व्यवहारको नीतिको रूपमा आफ्नो विशेष स्थान राखेको छ । यसमा राजनीति, व्यवहार र मार्गदर्शक सिद्धान्त आदिको सार समावेश छ । सरल शब्दमा भन्ने हो भने जीवन जिउने तरिकाको बारेमा बताईएको छ।

चाणक्य को थिए ?

चाणक्य चन्द्रगुप्त मौर्यका महासचिव थिए । उनलाई कौटिल्य वा विष्णुगुप्त वा वातसायन पनि भनिन्छ । पिता श्री चणकका पुत्र भएका कारण उनलाई चाणक्य भनिन्थ्यो । विष्णुगुप्तलाई कूटनीति, अर्थशास्त्र, राजनीतिको महान् विद्वान र उनको महान् ज्ञान, लोककल्याण र संयुक्त भारत निर्माणको ’चतुर’, ’राम्रो प्रयोग’ को कारणले कौटिल्य पनि भनिन्छ ।

चाणक्य नीति के हो?

चाणक्य नीति एक नीतिशास्त्र हो, जसलाई नीति पाठ मानिन्छ । यसमा सूत्रीय शैलीमा जीवनलाई सुखी र सफल बनाउन उपयोगी टिप्स दिइएको छ । यसको मुख्य विषयवस्तु मानिसलाई जीवनको हरेक पक्षमा व्यवहारिक शिक्षा दिनु हो । यसमा मुख्यतया धर्म, संस्कृति, न्याय, शान्ति, राम्रो शिक्षा, मानव जीवनको उन्नतिको कुरा गरिएको छ ।
यस पुस्तकमा जीवन–सिद्धान्त र जीवन–व्यवहार र आदर्श र यथार्थको सुन्दर संयोजन पाइन्छ ।