यज्ञोपवीत संस्कार हिन्दू धर्मको प्रमुख संस्कार मध्ये एक मानिन्छ । यज्ञोपवीतलाई नै जनै भनिन्छ । जनैमा तीनवटा धागो हुन्छन् । जुन पुरुषहरूले आफ्नो बायाँ काँधको माथिबाट दाहिने हातको तलसम्म लगाउँछन्। जनैलाई धेरै पवित्र मानिन्छ र यसका सबै नियमहरू शास्त्रहरूमा भनिएको छ ।
कतिपयको घरमा बाल्यकालमै जनै पर्व गरिन्छ भने कतिपयको विवाह अघि नै । हिन्दूमान्यता अनुसार जनै धारण गरेपछि मात्र बच्चाले यज्ञ र स्वअध्ययनको अधिकार पाउँछ ।
जनै तीन स्रोत मिलेर बनेको छ। यसलाई देवरुण, पितृरुण र ऋषिरुणको प्रतीक मानिन्छ। यसका साथै यसलाई सत्त्व, रज र तमको प्रतीक पनि भनिन्छ । यज्ञोपवीतको प्रत्येक स्ट्रिङमा तीनवटा तार छन्। यसरी, धागो नौ ताराहरूले बनेको छ । यी नौ तारहरूलाई शरीरका नौ द्वार, एउटा मुख, दुई नाक, दुई आँखा, दुई कान, मलद्वार र मुत्रद्वार मानिन्छ । यसमा राखिएका पाँच गाँठलाई ब्रह्म, धर्म, अर्थ, काम र मोक्षको प्रतीक मानिन्छ । त्यसैले हिन्दू धर्ममा जनैलाई अति पवित्र मानिएको छ र यसको शुद्धता कायम राख्न यसको नियम पालना गर्नुपर्ने बताईएको छ ।
यी हुन् नियमहरू
मलमूत्र उत्सर्जन गर्नुअघि दाहिने कानमा यज्ञोपवीत चढाउनुपर्छ र हात सफा गरेपछि मात्र कानबाट निकाल्नुपर्छ ।
यज्ञोपवीतको तार फुटेमा वा ६ महिनाभन्दा बढी भएमा परिवर्तन गर्नुपर्छ ।
धारण गरेपछि नयाँ यज्ञोपवीत धारण गरेपछि मात्र हट्छ । घाँटीमा हालेर मात्र धुनुपर्छ ।
कुनै पनि व्यक्तिले जनै धारण तब गर्नुपर्दछ जब उसले यसको नियमहरू पूर्ण रूपमा पालन गर्न सक्षम हुन्छ ।
यसका स्वास्थ्य लाभहरू पनि जान्नुहोस्
शौच गर्दा कानमा धागो बेर्नुको वैज्ञानिक आधार छ । वास्तवमा, जब यो कानमा बेरिन्छ, त्यहाँ कानबाट जाने ती स्नायुहरूमा दबाब हुन्छ । यी स्नायुहरू आन्द्रासँग सम्बन्धित छन् । यस्तो अवस्थामा मानिसलाई कब्जियत जस्ता समस्या हुँदैन र पेट राम्रोसँग सफा हुन्छ । जनै धारण गरेर यसको सम्पूर्ण नियम पालना गर्दा नराम्रो सपना आउँदैन ।
