ओडिशाको प्रसिद्ध कोणार्क सूर्य मन्दिर फेरि एक पटक समाचारमा चर्चाको विषय बनेको छ। मिडिया रिपोर्टका अनुसार अब कोणार्क सूर्य मन्दिरको जगमोहन वा मुखशाला परिसरमा गाडिएको माटोलाई सुरक्षित रूपमा हटाउने प्रक्रिया सुरु हुने भएको छ । करिब ११८ वर्षअघि ब्रिटिसहरूले भरेको यो मन्दिरलाई खस्नबाट जोगाउन भारतीय पुरातत्व विभागले उक्त मन्दिरको माटो निकाल्ने योजना बनाएको छ । सूर्य मन्दिर बालुवाको माटो निकालिए सय वर्षपछि यस मन्दिरको जगमोहन कम्प्लेक्स खुल्नेछ ।
भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण (एएसआई) ले प्रक्रिया सुरु गरेको र हाल यो मन्दिर पुरातत्व विभागको मातहतमा रहेको समाचारमा उल्लेख छ । यसका लागि धेरै समितिहरू गठन भइसकेका छन् र छिट्टै जगमोहन भित्र थुनिएको माटो हटाउने काम सुरु गरिने छ । यस्तो अवस्थामा जान्नुहोस् यो माटो कुन कारणले दबाइयो र यो माटो कहाँ थिचिएको हो । साथै तपाईले थाहा पाउनुहुनेछ कि माटो कसरी हटाइनेछ र यो कति महत्त्वपूर्ण छ ।
इन्डियन एक्सप्रेसको रिपोर्टका अनुसार भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणले ओडिशाको सूर्य मन्दिरको भित्री भागबाट बालुवा सुरक्षित रूपमा हटाउन रोडम्याप तयार गरिरहेको छ । यस भागलाई जगमोहन भनिन्छ, जुन यस मन्दिरको मध्य भाग हो। मन्दिरबाट बालुवा निकाल्ने मामिला किन यति गम्भीर छ भनेर पनि सोचिरहनुभएको होला । वास्तवमा, धेरै वर्ष पहिले मन्दिरको अवस्था जीर्ण भएको थियो र मन्दिर भत्काउन नपरोस् भन्ने लाग्थ्यो, त्यसैले यसलाई भत्काउनबाट जोगाउन माटो भरिएको थियो।
यस रिपोर्टका अनुसार १३ औं शताब्दीमा बनेको यो मन्दिर सन् १९०३ मा माटोले भरिएको थियो । यसअघि सन् १९०० मा लेफ्टिनेन्ट गभर्नर सर जोन वुडबर्नले पनि यहाँको भ्रमण गरेका थिए । त्यसपछि त्यस समयमा पनि यस मन्दिरको भव्यता निकै चर्चित थियो । त्यो अवधिमा पनि यसलाई भारतको सबैभन्दा भव्य भवनहरू मध्ये एक घोषित गरिएको थियो र यो भव्यता वर्णन गरिएको थियो। यसबारे धेरै किसिमका प्रतिवेदन पनि तयार भएका थिए, जसमा माटो भर्ने कुरा बाहिर आएको थियो । तर, खस्नबाट जोगाउन कोणार्क मन्दिरमा माटो भरियो ।
जगमोहनको कुरा गर्ने हो भने जगमोहन भनेको मन्दिरको बिचमा रहेको सभा हल हो । ओडिशाको हिन्दू मन्दिरमा हलजस्तो ठाउँलाई जगमोहन भनिन्छ। कोणार्क मन्दिरको पनि त्यस्तै भयो। वास्तवमा, यो प्रवेशद्वार र गर्भगृह बीचको ठाउँलाई जगमोहन भनिन्छ।
सन् १८८४ मा यसलाई युनेस्कोको विश्व सम्पदामा समावेश गरिएको थियो। यस मन्दिरको दुबै छेउमा १२ वटा पाङ्ग्राको लाइन रहेको छ । यो भनिन्छ कि यी २४ पाङ्ग्राहरूले घण्टा प्रतिनिधित्व गर्दछ। यसको एउटा चक्काको तस्बिर १० रुपैयाँको नोटमा छापिएको छ, जुन तपाईंले अवश्य देख्नु भएको छ । यो मन्दिर राजा नरसिंहदेवले बनाएका हुन् । यो मन्दिर आफ्नो शिल्पकला को लागी संसारभर प्रसिद्ध छ।
१५ औं शताब्दीमा मुस्लिम सेनाले यस मन्दिरमा आक्रमण गरेको बताइएको छ । त्यसपछि पुजारीले जगन्नाथ मन्दिरमा सूर्यदेवको मूर्ति राखेका थिए । यस मन्दिरको शीर्षमा चुम्बकीय ढुङ्गा राखिएको बताइएको छ । जसका कारण समुद्रबाट गुज्रने कुनै पनि जहाज त्यतातिर तानिन्छ । पर्खालको सन्तुलन कायम राख्न मन्दिरको माथि चुम्बक राखिएको पनि बताइएको छ ।
