पञ्च देव, पञ्चामृत, पाँच कर्मेन्द्रिय, पञ्च महाभूत, पञ्चोपचार पूजा आदि सनातन परम्परामा महत्त्व धेरै छ । कुनै पनि माङ्गलिक कार्यमा जहाँ पञ्चदेव अर्थात् सूर्य, सर्वप्रथम पूजा गर्ने भगवान गणेश, देवी दुर्गा, देवाधिदेव भगवान शिव र भगवान विष्णुको पूजा गरिन्छ । त्यहाँ व्यवस्था भएमा यी सबै देवताहरूलाई पञ्चोपचार अर्थात सुगन्ध, धूप, दीप नैवेद्य र फूलले पूजा गर्ने विशेष महत्त्व छ ।
सनातन परम्पराका पञ्चदेव
सनातन परम्परामा पाँच देवताको आराधनाविना कुनै पनि शुभ कार्य अधुरो मानिन्छ जसमा भगवान सूर्यले आकाश तत्व, भगवान गणेशले जल तत्व, देवी दुर्गाले अग्नि तत्व, भगवान शिवले पृथ्वी तत्व र भगवान विष्णुले वायु तत्वको प्रतिनिधित्व गर्नुहुन्छ । यी पाँच देवताको पूजा गर्नाले मानिसका सबै काम सहज रूपमा पूरा हुने जनविश्वास छ । यी पाँच देवताहरूमध्ये गणपतिको पूजा गर्नाले काममा आउने बाधाहरू हटेर शुभलाभ मिल्छ ।
अर्कोतर्फ ब्रह्माण्डको पालनकर्ता मानिने भगवान विष्णुको पूजा गर्नाले सुख र सौभाग्य प्राप्त हुन्छ । अर्कोतर्फ शक्तिको साधना गर्नाले जीवनसँग सम्बन्धित सबै प्रकारका रोग, दुःख र शत्रुको नाश तथा मनोकांक्षा पूरा हुन्छ भने दृश्य देवता सूर्यको पूजा गर्नाले स्वास्थ्य र सौभाग्य प्राप्त हुन्छ ।
पञ्चोपचार देवताको पूजा विधि
श्रद्धा र भक्तिपूर्वक व्यक्तिको पूजा गर्नाले आफ्ना प्रिय देवताहरूको आशीर्वाद चाँडै प्राप्त हुने जनविश्वास रहेको छ । प्रायः दिव्य साधना–पूजामा पञ्चोपचार पूजाको उल्लेख छ। यसमा पाँच देवताहरू अर्थात् गणेश, भगवान शिव, माता दुर्गा, भगवान विष्णु र दृश्य देवता भगवान सूर्यदेवको सुगन्ध, फूल, धूप, दीप र नैवेद्यले पूजा गरिन्छ।
पञ्चोपचार विधिमा कुनै पनि देवतालाई पाँच प्रकारले पूजा गर्न पाँच प्रकारको मुद्रा भनिएको छ, जसबाट देवताहरूले पूजा सामग्री प्राप्त गर्छन्। यसमा गन्ध मुद्रा, फूल मुद्रा, धूप मुद्रा, दीप मुद्रा र नैवेद्य मुद्रा समावेश छ।
