फाल्गुन शुक्ल पक्षको एकादशीलाई अमला एकादशी भनिन्छ । यसलाई अमला एकादशी पनि भनिन्छ । यस दिन भगवान विष्णुको पूजासँगै अमलाको रुखको पनि पूजा गरिन्छ । यसो गर्नाले भगवान विष्णुको कृपा प्राप्त हुनुका साथै महादेवको कृपा प्राप्त हुनुका साथै घरमा सुख–समृद्धि वास हुने जनविश्वास रहेको छ ।
होलीको केही दिन अगाडि पर्ने भएकाले यस एकादशीलाई रंगभरी एकादशी पनि भनिन्छ । यद्यपि सबै एकादशीहरू भगवान विष्णुलाई समर्पित छन्, तर यो एक मात्र एकादशी हो जुन महादेव र माता पार्वतीसँग पनि सम्बन्धित छ । यसपटक अमलाकी एकादशी फागुन ३० गते मनाइँदैछ । यो व्रतको दिन गुराँसको रुखको पनि पूजा गरिन्छ ।
लक्ष्मी माताले गुराँसको रुखको पूजा आरम्भ गरिन्
अमलाको रुखमा भगवान विष्णु र महादेव दुबैको वास रहेको बताइन्छ । यसको एउटा कथा माता लक्ष्मीसँग सम्बन्धित छ । यस कथाका अनुसार शिव र विष्णुको रूपमा रहेको अमलाको रुखलाई सर्वप्रथम देवी लक्ष्मीले पूजा गरेकी थिइन । एक पटक माता लक्ष्मी पृथ्वीको दर्शन गर्न आउनुभयो । यहाँ आएपछि उनलाई भगवान विष्णु र महादेव सँगै पुजा गरेको अनुभूति भयो । त्यसपछि उसलाई थाहा भयो कि तुलसी र बेल दुबैको गुण गुजबेरीको रूखमा पाइन्छ ।
नारायणलाई तुलसी र महादेवलाई बेल प्रिय छ । यसपछि माता लक्ष्मीले भगवान विष्णु र भोलेनाथको प्रतीकका रूपमा गुम्बाको रुखको पूजा गरिन् । त्यसबेलादेखि गुजबेरीको रूखलाई सम्मानित मानिन्थ्यो। अमला एकादशीका अलावा कार्तिक महिनाको अमला नवमीका दिन पनि नारायण र शिवको प्रतीकका रूपमा यस रुखको पूजा गरिन्छ ।
यसबाट दुबैको आशिर्वाद प्राप्त हुने र मानिसको जीवनमा धन, ऐश्वर्य, सौभाग्य, स्वास्थ्य आदिको कमी नहुने जनविश्वास रहेको छ । यस दिन गरिने कर्मले दान, पुजा, व्रत आदिको विविध फल प्राप्त गर्छ र अन्त्यमा व्यक्तिलाई मोक्षतर्फ लैजान्छ।
अमला भगवान विष्णुको अंश हो
अमलाको उत्पत्तिको बारेमा पनि एक कथा छ, जुन सामान्यतया अमला एकादशीको दिन पढिन्छ । यस कथाका अनुसार एक पटक ब्रह्माजीले आफूलाई जान्नको लागि परब्रह्मको तपस्या सुरु गर्नुभयो। त्यसपछि भगवान विष्णु उनको तपस्याबाट प्रसन्न भएर उहाँको अगाडि प्रकट हुनुभयो। उनलाई देखेर ब्रह्माजी निकै भावुक भए र उनको आँखाबाट आँसु झर्न थाले । नारायणको पाउमा ब्रह्माजीका आँसु झरिरहेका थिए।
भनिन्छ, नारायणको खुट्टामा हर आँसु खस्दै जाँदा रुख बनिरहेको थियो । जुन दिन यो घटना घट्यो, त्यो दिन एकादशी तिथी थियो । त्यसपछि श्रीहरिले भन्नुभयो– आजदेखि यो रुख र यसको फल मेरो स्वरूप मानिनेछ । म यो धेरै माया गर्नेछु। आजको दिनलाई अमलकी एकादशी भनिन्छ । अमलकी एकादशीका दिन जो भक्तले पूजनको रुखको उचित पूजा गर्छ, त्यही मेरो पूजा हुन्छ । उसको सबै पाप काटिनेछ र ऊ मुक्ति तर्फ अघि बढ्नेछ ।
