जेठ गर्मी महिना महिना हो । जेठ महिनामा पानीको संरक्षणलाई विशेष महत्व दिइन्छ । जेठ महिनाको नौ दिनलाई नौतपा भनिन्छ । यस अवधिमा सूर्य रोहिणी नक्षत्र, वृष र मिथुन राशिमा रहन्छ । यस अवधिमा सूर्य देवता उत्तरायणमा बास गर्नुहुन्छ, जसलाई देवताहरूको दिन भनिन्छ ।
जेठ महिनामा पानीको महत्वका कारण निर्जला एकादशी, गंगा दशहरा जस्ता चाडपर्व मनाइन्छ, जसमा पानी बचतको सन्देश दिइन्छ । यसबाहेक जेष्ठ महिनामा भगवान शनिदेवको जन्मदिन मनाइन्छ र जेष्ठ महिना हनुमानको प्रिय महिना पनि हो ।
पौराणिक मान्यता अनुसार न्याय र कर्मदाता भगवान शनिदेवको जन्म जेठ महिनाको अमावस्याका दिन भएको थियो । यस मितिमा शनि जयन्ती मनाइन्छ शनि जयन्तीमा भगवान शनिदेवको विशेष पूजा गरिन्छ ।
शनिदोष, शनि सदेशती र शनि धैय्या भएकाले शनि अमावस्यामा शनि भगवानको पूजा गर्नाले यो दोष कम हुन्छ । शनि अमावस्याका दिन गंगा स्नान, तिल दान र शनिसँग सम्बन्धित अन्य चीजहरूको दान र पूजा गर्नाले शनिदेवको कृपा प्राप्त हुन्छ।
जेष्ठ महिनामा हनुमानजीको पूजा–आराधनाको पनि विशेष महत्व छ । यो महिनाको स्वामी मंगलदेव हो । पौराणिक मान्यता अनुसार भगवान राम र हनुमान जीको पहिलो भेट जेष्ठ महिनामा भएको हुनाले यस महिनाको लेखाजोखा महत्वपूर्ण रहेको छ । यस महिनाको मंगलबारलाई बडा मङ्गल भनिन्छ । बडा मंगलमा हनुमान जीको पूजा गर्नाले तपाईको सबै मनोकामना अवश्य पूरा हुनेछन्।
देवताहरूको महिना
हिन्दू धर्ममा सूर्य उत्तरायणमा ६ महिना र दक्षिणायनमा ६ महिना रहन्छ । मकर संक्रान्तिमा सूर्य देवताले उत्तरायण बनाउँछन् । जेष्ठ महिना सूर्यको उत्तरायणको पाँचौं महिना हो र यो सूर्यको उत्तरायण अर्थात् उत्तरकालको अन्तिम समय हो । उत्तरायण महिनालाई देवताहरूको दिन मानिन्छ। यस्तो अवस्थामा जेष्ठ महिनामा गरिने पूजा–आराधनाको विशेष महत्व रहेको छ । यस महिनामा सूर्यको आराधना गर्नाले सबै प्रकारका रोगहरू हटेर दरिद्रताबाट मुक्ति मिल्छ।
जेठ महिनामा विभिन्न प्रकारका व्रत बस्ने गरिन्छ, जसको विशेष महत्व छ । यस महिनामा वट सावित्री व्रत आउँछ जसमा महिलाहरूले पानी नपिई व्रत बस्छन् । यस महिनाको शुक्ल पक्षको दशमीका दिन गंगा अवतार दिवस मनाइन्छ । यसैगरी यस महिनामा निर्जला एकादशीको व्रत पनि राखिन्छ । यस महिनामा जल दान गर्नुको विशेष महत्व छ ।
