पौराणिक मान्यताका अनुसार अघिल्लो कल्पमा नारद ‘उपबर्हन’ नामका गन्धर्व थिए भन्ने धार्मिक ग्रन्थमा उल्लेख छ । एक पटक ब्रह्माले उपबर्णलाई शूद्र योनीमा जन्म लिने श्राप दिएका थिए । श्रापको फलस्वरूप उनी ‘शूद्रदासी’का पुत्र भए ।
बाल्यकालदेखि नै ऋषि–मुनीसँगको संगतका कारण यस बालकमा रजोगुण र तमोगुणको विनाश गर्ने भक्तिको विकास भयो । एक दिन लगातार श्री नारायणको आराधना गर्दागर्दै उनले भगवानको दर्शन पाए । यो बच्चाले आफ्नो हृदयमा नारायणको त्यो रूप बारम्बार हेर्ने प्रयास गर्यो, तर फेरि देख्न सकेन ।
तर अचानक उसले अदृश्य शक्तिको आवाज सुन्यो– “हे दासी ! अब यस जन्ममा तिमीले मलाई भेट्न पाउने छैनौ तर अर्को जन्ममा तिमी मेरो पार्षद बन्नेछौ । एक हजार चतुर्युगी भइसकेपछि ब्रह्मा ब्युँझनुभयो र सृष्टि गर्न चाहनु भयो, तब आफ्नो इन्द्रियबाट मरिचि आदि ऋषिहरूका साथमा नारदजी मानसपुत्रको रूपमा अवतार भए ।
त्यसबेलादेखि नै श्री नारायणको वरदान लिएर नारदमुनि बिना बाधा वैकुण्ठसहित तीनै लोकमा घुम्न थाले । नारद मुनिलाई अमर मानिन्छ । वीणा बजाएर भगवानको मनोरञ्जन गाउँदा ब्रह्ममुहूर्तमा सबै प्राणीको आवागमनको अवलोकन गर्ने जनविश्वास छ ।
यसैबीच, रामायणको एक एपिसोड अनुसार नारद मुनिको श्रापका कारण भगवान रामले त्रेतायुगमा माता सीताबाट वियोग भोग्नुपरेको बताइएको छ । नारद मुनिले आफ्नो नारायण भक्ति र ब्रह्मचर्यलाई कामदेवले पनि भंग गर्न नसक्ने गरी अहंकारी भएका थिए । त्यसपछि भगवान विष्णुले आफ्नो अहंकार हटाउनको लागि आफ्नो भ्रमले एउटा सुन्दर नगर निर्माण गरे । जहाँ राजकुमारीको स्वयम्वरको आयोजना भइरहेको थियो । त्यसपछि नारद मुनि पनि त्यहाँ पुगे र राजकुमारीलाई देखेर मोहित भए । त्यस राजकुमारीसँग विवाह गर्ने इच्छा राख्दै उनले भगवान विष्णुसँग उनको जस्तो सुन्दर रूप धारण गर्न आग्रह गरे ।
नारद भगवान विष्णुबाट सुन्दर रूप लिएर राजकुमारीको स्वयंवरमा पुगे । त्यहाँ पुग्ने बित्तिकै उनको अनुहार बाँदर जस्तै भयो । यस्तो रूप देखेर राजकुमारी नारदमुनिमाथि निकै क्रोधित भइन् र त्यसपछि भगवान विष्णु राजाको रुपमा आएर राजकुमारीलाई लिएर गए ।
यो देखेर क्रोधित भएर नारदजी भगवान विष्णुकहाँ गएर श्राप दिए कि जसरी आज म नारीको लागि व्याकुल भइरहेको छु, त्यसैगरी तिमीले पनि मानव जन्म लिएर नारी वियोग भोग्नुपर्नेछ । यद्यपि मायाको प्रभाव हटेर नारद जीलाई धेरै दुःख लाग्यो, उहाँले भगवानसँग माफी मागे, तर भगवान विष्णुले उहाँलाई यो सबै मायाको प्रभाव हो भनी बताउनुभयो ।
