माता सीता भूमिका रूपमा लक्ष्मीको अवतार हुन् । भूमिबाट जन्मिएकाले उनलाई भूमात्माजा पनि भनिन्छ र राजा जनककी छोरी भएकाले जानकी पनि भनिन्छ । रामायण र अन्य पौराणिक ग्रन्थहरू श्रीरामको प्राणप्रिया सीताजीको जन्मको बारेमा दुई सबैभन्दा लोकप्रिय कथाहरू हुन् ।
राजा जनककी छोरी सीता
कुनै समय मिथिलामा भयंकर अनिकाल परेको थियो, त्यसबेला मिथिलाका राजा जनक थिए भन्ने मान्यता छ । उहाँ धेरै ज्ञानी र धर्मी हुनुहुन्थ्यो। प्रजाको हितमा धर्मको काममा गहिरो चासो राख्नुभयो । एक पटक मिथिलामा ठूलो अनिकाल परेको थियो । ऋषिहरूले सुझाव दिएका थिए कि यदि राजा जनकले आफैं भूमि जोते भने भगवान इन्द्रको कृपाले यो अनिकाल हटाउन सकिन्छ।
प्रजाको हितमा राजा आफैले जोत्ने निधो गरे । हलो चलाउँदा हलो एक ठाउँमा अड्कियो, राजाले देखे कि त्यहाँ एउटा सुन्दर सुनको कलश थियो । जसमा हलोको टुप्पो अड्किएको थियो । जब कलश बाहिर निकालियो, त्यहाँ एक नवजात कन्या देखिइन ।जसमा सुन्दर दिव्य प्रकाश थियो । पृथ्वी माताको आशीर्वादको रूपमा राजा जनकले यस बालिकालाई आफ्नो छोरीको रूपमा स्वीकार गरे ।
रावण र मन्दोदरीकी छोरी सीता
रामायणमा उल्लेख छ, रावणले भन्छ कि ‘जब मैले संयोगवश मेरी छोरीबाट प्रेमको कामना गर्छु, तब उ मेरो मृत्युको कारण बनोस् ।’ अद्भूत रामायणको कथा अनुसार गृत्समद नामक ब्राह्मणले लक्ष्मीलाई छोरीको रूपमा प्राप्त गर्ने कामना गर्दै कुशको अगाडिको भागबाट जपसहित दूधका थोपाहरू दिनदिनै कलशमा खन्याउँथे । एक दिन जब ब्राह्मण कतै बाहिर गएका थिए, रावण झुपडीमा आए र यहाँ उपस्थित ऋषिहरूलाई मारेर उनीहरूको रगत कलशमा भरिदिए ।
रावणले यो कलश ल्याएर मन्दोदरीलाई दिए । रावणले भन्यो– यो एकदमै तीखो विष हो, ख्याल गरेर राख । रावणको उपेक्षाले मन्दोदरी दुःखी भइन् र अवसर देखेर मन्दोदरीले कलशमा राखिएको रगत पिइन् । यो पिएर मन्दोदरी गर्भवती भइन् । त्यसबेला रावण सह्याद्री पर्वतमा दर्शन गर्न गएका थिए । यस्तो अवस्थामा मन्दोदरीले सोचे कि जब मेरो श्रीमान् मसँग छैन ।
त्यसोभए तिनीहरूले यो कुरा कहिले थाहा पाउनेछन् । त्यसोभए उहाँले के सोच्नुहुन्छ? यी सबै सोचेर मन्दोदरी तीर्थयात्राको बहानामा कुरुक्षेत्र गइन् । त्यहाँ उनले गर्भ निकालेर भाँडोमा राखेर जमिनमा गाडेर सरस्वती नदीमा नुहाएर लंका फर्केकी थिइन् । सोही भाँडो मिथिलाका राजा जनकले जोत्ने क्रममा फेला पारेको मानिन्छ, जसबाट सीताजी प्रकट भएकी थिइन भनिन्छ ।
