पद्म पुराणका अनुसार राधा वृषभानु नामक गोपाकी छोरी थिइन् । यमुना नदीको छेउमा रहेको रावल गाउँमा राधाको जन्म भएको भनी कतिपय विद्वानहरुको विश्वास छ । पछि उनका बुबा बरसानामा बसे । यद्यपि कतिपयले राधाको जन्म बरसानामै भएको मान्छन् । राधालाई बरसानामा लाडली भनिन्छ। ब्रह्मवैवर्त पुराणका अनुसार राधा कृष्णभन्दा चार वर्ष जेठी थिइन् र उनकी साथी थिइन् ।
राधाजसँग सम्बन्धित अन्य धेरै मान्यताहरू पनि छन्। ब्रह्मवैवर्त पुराणका अनुसार राधाको विवाह रायना नामक व्यक्तिसँग भएको थियो, जो माता यशोदाका भाइ थिए । तर, अन्य पुराणहरूमा यस्तो उल्लेख पाइँदैन।
राधा र कृष्णको प्रेम कथा
श्रीकृष्ण आठ वर्षको हुँदा १२ वर्षकी राधासँग भेट भएको मानिन्छ । श्रीकृष्ण राधाको प्रेममा पर्न थाले। दुवै एक अर्कासँग बिहे गर्न चाहन्थे । यो कुरा राधाको परिवारलाई थाहा भएपछि उनीहरूले राधालाई घरमै थुनिदिए । उनीहरु राधा र कृष्णको विवाहको पनि विपक्षमा थिए किनभने राधाको विवाह भइसकेको थियो ।
भनिन्छ, श्रीकृष्णले राधा सँग विवाह गर्न जिद्दी गरेका थिए । यसैमा यशोदा माता र नन्द बाबाले उनलाई ऋषि गर्गकहाँ लगे। ऋषि गर्गले पनि कान्हालाई धेरै बुझाए । उनी सदाको लागि वृन्दावन छोडेर मथुरा गए । उनले राधालाई फर्कने वाचा गरेका थिए तर उनी फर्किएनन् ।
राधा र कृष्णको बिहे किन भएन ?
राधा र कृष्णको बिहे नगर्नुको धेरै कारण बताइन्छ । यसको एउटा कारण नारद जीको श्राप पनि मानिन्छ। रामचरित मानसको बालकाण्ड अनुसार नारद जी पनि माता लक्ष्मीको स्वयंवरमा जान चाहन्थे। भगवान विष्णुले नारदजीलाई धोका दिएर आफ्नो रूप नदिई बाँदरको रूप दिए, जसका कारण माताको स्वयंवरमा नारद जीको धेरै उपहास भयो।
जब नारद जीलाई यो कुरा थाहा भयो तब उनी बैकुण्ठ पुगे र विष्णुजीसँग धेरै क्रोधित भए र उनले आफ्नी पत्नीको वियोग भोग्नुपर्ने श्राप दिए। यही कारणले गर्दा उनले रामचन्द्र अवतारमा सीताको वियोगको पीडा भोग्नुपरेको थियो र कृष्ण अवतारमा राधा देवीसँग उनको विवाह हुन सकेन ।
के राधाले बिहे गर्न अस्वीकार गरिन् ?
श्रीकृष्णसँग विवाह गर्न निषेध गर्ने देवी राधा नै हुन् भन्ने विश्वास पनि छ । राधा यशोदाका छोरा कान्हासँग प्रेममा थिइन् तर जब उनी मथुरा गए, राधा रानीले आफूलाई दरबार जीवनको लागि उपयुक्त ठान्दिनन्। मानिसहरू श्रीकृष्णले राजकुमारीसँग विवाह गरून् भन्ने चाहन्थे। त्यसैले राधाले श्रीकृष्णसँग विवाह नगर्ने निर्णय गरिन् ।
यो पनि भनिन्छ कि राधाले श्रीकृष्ण भगवानको अवतार हो भनेर बुझेकी थिइन्। आफूलाई भक्त मान्न थालिन् । राधा श्रीकृष्णको भक्तिमा लीन भइन् । उनले भगवानसँग विवाह गर्न सकेनन्।
किन फर्किएनन् श्रीकृष्ण राधामा ?
भगवान कृष्णको दुराचार, उनको रमाइलो र छल सबै मानव जातिको लागि पाठ थियो। राधासँग विवाह गर्नु भनेको मानिसलाई प्रेमको वास्तविक परिभाषाको परिचय गराउनु पनि थियो। भनिन्छ कि एक पटक देवी राधाले कान्हासँग किन बिहे गर्न चाहनुभएन भनेर सोध्नुभयो। यसमा श्रीकृष्णले भने कि के कसैले आफ्नो आत्मासँग विवाह गर्छ ?
श्रीकृष्णले राधालाई आफुबाट अलग नभएर आफ्नो अस्तित्व मान्थे । उहाँले मानव जातिलाई प्रेम शारीरिक सम्बन्ध होइन, आत्मिक प्रकृति हो भनेर सिकाउन चाहनुहुन्थ्यो। प्रेम र विवाह एकअर्का भन्दा फरक छैन। जसरी विवाह बिनाको राधा कृष्ण शताब्दीयौंदेखि उस्तै छ । जहाँ कृष्णको नाम हुन्छ, त्यहाँ राधाको याद आउनु स्वाभाविक हो।
