भाद्रपद शुक्ल पक्षको चतुर्थी तिथीलाई भगवान गणेशको जन्मजयन्तीका रुपमा मनाइन्छ । भगवान शिव र माता पार्वतीका पुत्र भगवान गणेशको जन्म चतुर्थीतिथीको मध्यान्हमा भएको पौराणिक मान्यता छ ।
गणेश चतुर्थीको दिन घरघरमा गणपतिको धूमधामका साथ पूजा गरिन्छ भने अर्कोतर्फ भाद्रपद शुक्ल पक्षको चतुर्थीका दिन चन्द्रमा देख्न वर्जित हुने जनविश्वास रहेको छ । । पौराणिक मान्यता अनुसार गणेश चतुर्थीको दिन चन्द्रमा देखेमा व्यक्ति कलंकको शिकार हुन्छ । यसको पछाडि एक पौराणिक कथा छ, जसका कारण चन्द्रमा देख्दा कलंक लाग्छ।
शास्त्र अनुसार भाद्रपद गणेश चतुर्थी तिथीमा चन्द्रमा देख्नु हुदैन । किनकी यस दिन चन्द्रमा देख्दा मिथ्या कलंक लाग्छ । श्रीमद्भागवतका अनुसार चतुर्थीतिथीमा चन्द्रमा देखेपछि भगवान कृष्णलाई झुटो कलंक लागेको थियो, जसबाट मुक्ति पाउनको लागि गणेश चतुर्थीको विधिवत व्रत गरेर त्यसबाट छुटकारा पाएका थिए ।
पौराणिक कथा
पौराणिक कथा अनुसार, जब भगवान गणेशलाई गजको मुख प्रदान गरियो, उहाँलाई गजानन भनिन्थ्यो र पिताको रूपमा पृथ्वीको परिक्रमा गर्ने पहिलो व्यक्ति बने। सबै देवताहरूले उनको प्रशंसा गरे तर चन्द्रमा मन्द मुस्कुराई रह्यो, उसलाई आफ्नो सुन्दरतामा गर्व थियो। गणेशले बुझे कि चन्द्रमाले उनको घमण्डले खिल्ली उडाएको थियो।
क्रोधमा भगवान गणेशले चन्द्रमालाई कालो हुने श्राप दिए । यसपछि चन्द्रमाले आफ्नो गल्ती महसुस गरे । तब चन्द्रदेवले भगवान गणेशसँग माफी मागे, तब गणेश जीले भने कि सूर्यको प्रकाश पाएपछि एक दिन तिमी पूर्ण हुनेछौ, अर्थात् तिमी पूर्ण रूपमा उज्यालो हुनेछौ।
तर चतुर्थीको यो दिन तिमीलाई दण्ड दिनको लागि सधैं सम्झिरहनेछ । यस दिनलाई सम्झँदा, अरू कसैले आफ्नो सुन्दरतामा गर्व गर्नेछैन। भाद्रपद शुक्ल पक्षको चतुर्थीमा कसैले देखे उसलाई झुटो आरोप लगाइन्छ ।
यदि भूलवश वा अन्य कुनै कारणले गणेश चतुर्थीको दिन चन्द्रमा देखियो भने कलंक चतुर्थीको कृष्ण–स्यमान्तक कथा पढेर वा सुनेर गणेशले क्षमा दिनुहुन्छ। कलंक दोषबाट बच्न प्रत्येक दूजको चन्द्रमा देख्नु पनि आवश्यक छ। चतुर्थीको दिन चन्द्रमा देखिएमा यो मन्त्र जप गर्दा पनि कलंक लाग्दैन ।
सिंहः प्रसेन मण्वधीत्सिंहो जाम्बवता हतः।
सुकुमार मा रोदीस्तव ह्मेषः स्यमन्तकः
गणेशको पूजा गर्दा प्रसादको लागि बेसन वा बून्डी लड्डू वा गुरधानीको प्रयोग गर्न सकिन्छ।
धूप, दियो, रातो चन्दन, मोली, चामल, फूल, दुर्वा, जनेउ, सिन्दुर आदिले गणेशजीको भक्तिभावपूर्वक पूजा गर्नुपर्छ ।
गणेश अथर्वशीर्षको पाठ गर्नाले गणेश छिट्टै प्रसन्न हुन्छन्।
संकटबाट मुक्ति पाउन र शत्रुको बाधाबाट बच्न ‘ओम गं गणपतये नमः’ को जप गर्नु उत्तम हुन्छ।
प्रत्येक बुधबार गणेशलाई सिन्दुर चढाउनु सुख, समृद्धि र सन्तानका लागि शुभ मानिन्छ ।
भगवान गणेशको पूजा र आरतीको समयमा पिता भगवान शिव, माता पार्वती, भाइ कार्तिकेय, दुवै पत्नी रिद्धि र सिद्धि र दुवै पुत्रको कल्याण र कल्याणको पनि ध्यान गर्नुपर्छ।
पूजा–आरती पछि चाँदी वा काठको लाठी बजाउनुपर्छ।
