ऋषि कुम्भजको वर्णन महाभारतमा पाइन्छ। कुम्भज र वशिष्ठ मुनि दुवै मित्रवरुणका भाइ र सन्तान थिए। यिनीहरुको बारेमा कथा प्रचलित छ कि भगवान शक्र आफ्नो शक्ति सती लिएर त्रेतायुगमा आफ्नो आश्रम गएका थिए । जहाँ उनलाई ऋषिले अखिलेश्वर भनेर पुजा गरेका थिए ।
यी कुम्भज ऋषिका बारेमा पौराणिक कथन छ कि उनी विंध्याचल पर्वत पार गरेर दक्षिण भारततिर गए र त्यहाँ अगत्स्य ऋषिको नामले प्रसिद्ध भए। यो अगत्स्य मुनिले समुद्रको बढ्दो प्रभावलाई रोक्नको लागि यसको पानी पेटमा समाहित गरेका थिए। त्यसैले उनलाई अगत्स्य मुनि भनेर चिनिन्थ्यो। यो वर्णन रामचरितमानसमा देखिन्छ
यसरी यो स्पष्ट हुन्छ कि ऋषि कुम्भज र अगस्त्य अलग थिएनन् तर दुबै एक थिए। मान्यता अनुसार उनको आश्रम कुर्हानामा नै थियो । जहाँ उनले चातुमास महिना बिताएका छन् वा तपस्या गरेका छन् । यस गाउँमा दुई पुरातन मन्दिरहरू छन् जसमा शंकर जी र पार्वती जीको मन्दिर छ। यहाँ स्थानीय भक्तजनले सेतो संगमरमरमा कुम्भज ऋषिको मूर्ति स्थापना गरेका छन् ।
नजिकै कुम्भज ऋषिको मन्दिरको जीर्णोद्धार गरिएको छ भने अगाडि शंकरजी र पार्वतीका मन्दिर छन्, जसको अहिलेसम्म जीर्णोद्धार गरिएको छैन ।
यी कुम्भज ऋषिका बारेमा पौराणिक कथन छ कि उनी विंध्याचल पर्वत पार गरेर दक्षिण भारततिर गए र त्यहाँ अगत्स्य ऋषिको नामले प्रसिद्ध भए।
