विवाह पञ्चमी भगवान श्रीराम र सीताको विवाह उत्सवको रूपमा मनाइन्छ । यो पर्व प्रत्येक वर्ष मंसिर शुक्ल पक्षको पञ्चमीका दिन मनाइन्छ । यस दिन राम र सीताका मन्दिरहरूमा सबै धार्मिक कार्यक्रमको आयोजना गरिन्छ । यसै दिन तुलसीदासले रामचरितमानसको सृष्टि सम्पन्न गरेको विश्वास पनि छ ।
रामचरितमानस भगवान श्रीराम र सीतालाई अति प्रिय छ । त्यसैले यस दिन धेरैले रामचरितमानसको पाठ गर्छन् । यसो गर्दा परिवारमा सुख र समृद्धि आउने विश्वास गरिन्छ । यसपटक विवाह पञ्चमी मंसिर २२ अथात बुधबार मनाइँदैछ ।
भृगु संहिताका अनुसार विवाह पञ्चमीको दिन कोहीले विवाह गर्न सक्छन् । तर केही मानिसहरु यस शुभ दिनमा विवाह गर्न हिचकिचाउँछन् ।
यसको पछाडिको कारण यस्तो छ ।
राम र सीताले आम जनतामाझ आदर्श जीवनको उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् । उहाँले मानिसहरूलाई जीवनको उच्च मूल्य, प्रेम, समर्पणको पाठ सिकाउनुभएको छ । सीता र रामको जोडीलाई आदर्श जोडी मानिन्छ । तर पनि मानिसहरु विवाहको मितिमा बिहे गर्न रुचाउँदैनन् । यसको कारण यो हो कि विवाह पछि श्रीराम र सीताको जीवनमा धेरै कठिनाइहरू आए । दुवैले १४ वर्षको निर्वासन भोग्नुपरेको थियो । त्यसपछि सीता अग्निपरीक्षाबाट गुज्रनु पर्यो । सामाजिक आस्था र उनको उचित सिद्धान्तको कारण, मर्यादा पुरुषोत्तम भगवान रामले गर्भवती सीतालाई त्यागे । सीताले आफ्नो अर्को जीवन वनमा बिताउनु प¥यो र त्यहीँ बसेर आफ्ना सन्तानको पालनपोषण गर्नु प¥यो ।
राम र सीताको वैवाहिक जीवनमा धेरै संघर्ष देखेर मानिसहरूले यस दिन प्राय विशेषगरी अयोध्याबासीहरु केही मानिसहरु छोराछोरीको विवाह गर्न रुचाउदैनन् ताकि माता र श्रीरामले जुन दुःख भोग्नु परेको छ, त्यो उनीहरूका सन्तानले कहिल्यै भोग्नु नपरोस ।
भगवान श्रीराम र सीताको विवाहको कथा
विवाह पञ्चमीको दिन श्रीराम र माता सीताको पूजा गर्दा उनीहरुको विवाहको कथा अवश्य पढ्नुपर्छ । रामचरितमानसमा राम र सीताको प्रसंग पनि पढ्नुपर्छ । यसो गर्दा घरपरिवारको दुःख मेटिन्छ र घरमा सुख–समृद्धि कायम रहन्छ । विवाह पञ्चमीको कथा अनुसार त्रेतायुगमा राजा दशरथको घरमा भगवान विष्णुको जेठा छोरा रामको रूपमा जन्म भएको थियो । राजा जनकको घरमा माता लक्ष्मी सीताको रूपमा हुर्किएकी थिइन् ।
एकपटक माता सीताले मन्दिरमा राखिएको धनुष उठाइन् । यो धनुष परशुराम बाहेक अरु कसैले उठाउन सकेनन् । त्यसबेलादेखि राजा जनकले भगवान विष्णुको यो धनुष उठाउनेले सीतासँग विवाह गर्ने घोषणा गरे।
सीताको स्वयम्वरको आयोजना गर्दा महर्षि वशिष्ठसँगै भगवान राम र लक्ष्मण पनि स्वयंवरमा दर्शक बनेर बसेका थिए । स्वयंवरमा धेरै राजाहरूले धनुष उठाउने प्रयास गरे तर कसैले पनि त्यसलाई सार्न सकेनन ्। यसरी राजा जनकले दयालु शब्दमा भने कि मेरो सीताको योग्य कोही छैन ?
राजा जनकलाई देखेर महर्षि वशिष्ठले भगवान रामलाई यस स्वयंवरमा सहभागी हुन आग्रह गरे । गुरुको आज्ञा पालन गर्दै, भगवान श्रीरामले धनुष उठाए र त्यसमा तारहरू चढाउन थाले । धनुष अर्पण गर्दा धनुष भाँचियो । भगवान श्रीरामको महानता देखेर माता सीता मोहित भइन् र जयमालालाई श्रीरामको घाँटीमा लगाइदिइन् । यसरी माता सीता र भगवान श्रीरामको विवाह भव्य कार्यक्रममा सम्पन्न भयो ।
यसै दिनको सम्झनामा जनकपुर धाममा विबाह पञ्चमी भव्य रुपमा मनाइन्छ । जनकपुरमा अयोध्याबाट डोली आउँछ । कयौं जोडीका विवाह सम्पन्न हुन्छन । यो परम्परा हालका दिनसम्म भव्य र सब्य रुपमा सम्पन्न हुदै आएको छ ।
यो दिनको महत्व
वैवाहिक जीवनमा कुनै किसिमको बाधा आइरहने व्यक्तिहरुको लागि यो दिन निकै शुभ मानिन्छ । विवाह पञ्चमीका दिन यस्ता व्यक्तिले व्रत बसी विधि अनुसार भगवान श्रीराम र माता सीताको पूजा गर्नुपर्छ । यसले वैवाहिक जीवनमा आउने बाधाहरू हट्छ। यसका साथसाथै मनमोहक जीवनसाथी प्राप्त हुन्छ । यति मात्र होइन, यदि विवाहित व्यक्तिले यो व्रत पूर्ण भक्तिका साथ राख्छन् भने उनीहरुको दाम्पत्य जीवनमा आउने सबै समस्याहरु क्रमशः समाप्त हुन्छ ।
