हिन्दू धर्ममा पौष महिनालाई निकै पुण्यपूर्ण महिना मानिन्छ । हिन्दू क्यालेन्डर अनुसार यो महिना मार्गशीर्ष महिना पछि आउँछ । यो महिनामा जाडो आफ्नो पूरै जोशमा छ । २० डिसेम्बर २०२१ सोमबारदेखि पौष महिना सुरु भयो । यो महिना जनवरी १७, २०२२ मा समाप्त हुनेछ । यो महिनालाई भगवान सूर्य र नारायणको आराधनाका लागि समर्पित मानिन्छ ।
हिन्दू पात्रोका सबै महिनाका नामहरू एक वा अर्को नक्षत्रमा आधारित हुन्छन् । मान्यता अनुसार जुन महिनाको पूर्णिमाको दिन चन्द्रमा जुन नक्षत्रमा हुन्छ, सोही नक्षत्रमा जोडिएर उक्त महिनाको नाम दिइएको हो । पौष महिनामा पूर्णिमाको दिन चन्द्रमा पुष्य नक्षत्रमा हुन्छ, त्यसैले यस महिनालाई पौष वा पुस महिना भनिन्छ ।
पौष महिनाको महत्व
पौष महिनामा सूर्य पूजाको विशेष महत्व छ । यस महिनामा सूर्य देवताको भग नाममा पूजा गर्नुपर्छ । भाग नामलाई भगवानको रूप मानिन्छ । पौष महिनामा सूर्यलाई अर्घ्य दिने र व्रत गर्ने विशेष महत्व रहेको छ । यसबाहेक पौष महिनालाई पितृ मुक्तिको महिना पनि भनिन्छ । यसलाई लघु पितृ पक्ष मानिन्छ । वास्तवमा पौष महिनामा सूर्य धनु राशिमा प्रवेश गर्छ ।
सूर्य धनु राशिमा प्रवेश गर्ने बित्तिकै सबै शुभ कार्य रोकिन्छ । सूर्य धनु राशिमा प्रवेश गरेसँगै पिण्ड दानको महत्व बढ्छ । शास्त्रमा पौष महिनाको सम्बन्धमा यस महिनामा पिण्ड दान गर्ने पितृहरू तुरुन्तै बैकुण्ठ लोकमा वास गर्न जान्छन् भनी उल्लेख गरिएको छ । यस महिनामा प्रत्येक आइतबार व्रत बसेर तिल र चामलको खिचडी चढाउँदा मानिस तेजस्वी बन्न सक्छ ।
पौष अमावस्या र पूर्णिमाको महत्व
पौष महिनाको धार्मिक महत्व बढेसँगै यस महिनाको अमावस्या र पूर्णिमाको महत्व पनि बढेको छ । पौष पूर्णिमाको दिन पवित्र नदीको पूजा र स्नान गर्नाले मनोकामना पूरा हुन्छ र जीवनका बाधाहरू हट्छ । साथै यस महिनाको अमावस्या पितृदोष र कालसर्प दोषबाट मुक्ति पाउनको लागि शुभ मानिन्छ ।
पौष महिनामा सूर्य उत्तरायण फर्किन्छ
पौष महिनामा मकर संक्रान्तिको दिनबाट सूर्य उत्तरतर्फ फर्किन्छ । भगवान श्रीकृष्णले गीतामा भनेका छन् कि जसले सूर्यको उत्तरायणमा, दिनको उज्यालोमा, शुक्ल पक्षमा आफ्नो जीवन त्याग गर्दछ, उसको मृत्यु संसारमा फर्केर आउँदैन । यही कारणले गर्दा महाभारत युद्धमा बाणले भरिएका भीष्म पितामहले उत्तरायणमा घाम लागेपछि मात्रै प्राण त्याग गरेका थिए ।
जब सूर्य दक्षिणायन थियो, बाणले हान्यो, तब उनी बाणको ओछ्यानमा पल्टिए र विशेष गरी उत्तरायणको सूर्यको पर्खाइमा बसे । जसका कारण भीष्म पितामहले मृत्युपछि मोक्ष प्राप्त गरेको जनविश्वास छ ।
