योग यति लोकप्रिय हुनुका धेरै कारणहरू छन्। एउटा कुरा यो हो कि यसबाट तपाईले आफ्नो बारेमा धेरै आधारभूत कुराहरू थाहा पाउनुहुनेछ । एक पटक बालवाडी विद्यालयका शिक्षकले बच्चाहरूलाई सोध्नुभयो ‐ यदि म मेरो टाउकोमा उभिएँ भने, तपाईंले मेरो अनुहार रातो हुनेछ किनकि शरीरको रगत मेरो टाउकोमा प्रवेश गर्नेछ। तर जब म आफ्नो खुट्टामा उभिन्छु किन ? एउटा सानो बच्चाले भन्यो ‐ किनकि खुट्टा खाली छैनन् !
तपाईको शरीर ब्यारोमिटर जस्तै छ । यदि तपाइँ यसलाई कसरी हेर्ने थाहा छ भने, यसले तपाइँको बारेमा सबै कुरा बताउनेछ । तपाईले आफ्नो बारेमा कल्पना गरेको कुरा तपाईको बारेमा सत्य होइन । मन धेरै छल छ । यसले तपाइँको बारेमा हरेक दिन केहि नयाँ बताउँछ। यदि तपाइँ तपाइँको शरीर कसरी पढ्न जान्नुहुन्छ, यसलाई चिन्नुहोस्, यसले तपाइँलाई तपाइँको भूत, वर्तमान र भविष्यमा सत्य के हो भनेर बताउनेछ। त्यसैले योग मूलतः शरीरबाट सुरु हुन्छ।
फेसन परिवर्तनसँगै अन्य धेरै कुराहरू आउँछन् र जान्छन् तर योग हजारौं वर्षदेखि उस्तै छ र अझै गति लिइरहेको छ। यद्यपि यो भनिएको छ, धेरै मौलिक तरिकामा र कहिलेकाहीं विकृत तरिकामा सिकाइएको छ । कुनै धार्मिक नेताको आश्रय बिना वा कसैको दबाब बिना १५००० वर्ष भन्दा बढी समयदेखि जीवित रहेको एक मात्र प्रणाली योग हो।
मानवताको इतिहासमा कतै पनि कसैले कसैको घाँटीमा तरवार राखेर ‘योग गर’ भनेको छैन । यो बाँच्छ र बाँच्दछ किनभने योगले खुशी ल्याउने प्रक्रियाको रूपमा काम गर्दछ, अरू केही होइन ।
दोस्रो कुरा के हो भने संसारभरका मानिसहरू – युवा, वृद्ध, जवान, वृद्ध – यति धेरै तनावमा छन् जुन पहिले कहिल्यै थिएन। मानिसहरू चिन्तित र मानसिक रूपमा विचलित छन्। तिनीहरूले आफ्नो आन्तरिक शान्ति कायम राख्न अन्य उपायहरू जेसुकै गरे पनि – डिस्कोमा जाने वा लामो ड्राइभमा वा हिमाल चढ्ने, उनीहरूले थोरै मात्र मद्दत गरेका छन् तर समस्याको समाधान फेला पारेका छैनन्। त्यसैले मानिसहरु योगतर्फ लाग्नु स्वभाविक हो ।
यसको लोकप्रियताको अर्को कारण अहिले शिक्षाको स्तर पनि बढेको छ । पहिलेको तुलनामा आज पृथ्वीमा धेरै बौद्धिकता छ। त्यसैले स्वाभाविक रूपमा बुद्धि बलियो हुँदै जाँदा, मानिसहरूलाई सबै कुराको तार्किक समाधान चाहिन्छ। तिनीहरू जति धेरै तार्किक हुन्छन्, त्यति नै तिनीहरू विज्ञानमा निर्भर हुन्छन्, र विज्ञानको परिणाम प्रविधि हो। विश्वमा बौद्धिकताको गतिविधि बलियो हुँदै जाँदा, आगामी केही समयमा धेरै मानिसहरू योगतर्फ लाग्नेछन् र यो आनन्द खोज्ने सबैभन्दा लोकप्रिय माध्यम बन्नेछ ।
योग व्यायाम होइन
आजकल विश्वका धेरैजसो ठाउँमा जसरी योग गरिँदैछ, त्यो मृत बालकको जन्मजस्तै हो । मरेको बच्चालाई जन्म दिनु भन्दा गर्भवती नहुनु राम्रो हो, हैन र? यदि तपाइँ छ एब्स वा जे चाहानुहुन्छ भने, म भन्छु टेनिस खेल्नुहोस् वा पहाड चढ्नुहोस्। योग कुनै व्यायाम होइन, यसका धेरै आयाम छन् । शरीरलाई तन्दुरुस्त राख्नको लागि पक्कै पनि फरक आयाम छ, यसबाट स्वास्थ्य पनि प्राप्त गर्न सकिन्छ, तर यो ६ एब्सका लागि होइन ।
पश्चिममा प्रवेश गरेको २० वर्षपछि अहिले योग लोकप्रिय बन्दै गएपछि चिकित्सा वैज्ञानिकहरू अध्ययन गरेर ‘योगका फाइदाहरू छन’ भनी अगाडि आएका छन् ।
यद्यपि योगा धेरै ठाउँमा गलत, बेकार तरिकामा सिकाइन्छ, तर संसारभरि यसको स्वास्थ्य लाभलाई कसैले नकार्न सक्दैन। तर यदि गलत तरिकाले, विकृत रूपमा योग सिकाउने प्रक्रिया निरन्तर बढ्दै गयो भने, १० देखि १५ वर्षको अवधिमा वैज्ञानिक अध्ययनले यो धेरै हिसाबले मानिसका लागि हानिकारक छ भन्ने प्रष्ट रूपमा बताउनेछ, र यो योग खस्नेछ।
बल प्रयोग नगरी, मांसपेशीहरू बनाउन, वृद्धि गर्न बल प्रयोग नगरी सूक्ष्म, सरल, कोमल तरिकाले योग अभ्यास गर्नु आवश्यक छ, किनभने यो व्यायाम होइन। भौतिक शरीरमा पूर्ण सम्झनाहरू, स्मृति संरचना हुन्छ । यदि तपाईं यस भौतिक शरीरलाई पढ्न तयार हुनुहुन्छ भने, यो भौतिक शरीरलाई बुझ्नुहोस् भने सबै कुरा – यो ब्रह्माण्ड कसरी शून्यताबाट आजसम्म विकसित भयो – यो शरीरमा लेखिएको छ। यो स्मृति, यी सम्झनाहरूलाई खोल्ने र यस जीवनलाई परम सम्भाव्यतातर्फ लैजानको लागि पुनर्निर्माण गर्ने तरिका योग हो। यो धेरै सूक्ष्म र वैज्ञानिक प्रक्रिया हो।
