आज नवरात्रीको दोस्रो दिन हो । नवरात्रि संस्कृत शब्द हो जसको अर्थ नौ रात हुन्छ । यी नौ रात र दश दिनमा शक्तिदेवीका नौ रूपको पूजा गरिन्छ र दशौँ दिन दशैं मनाइन्छ। माता दुर्गाको नयाँ शक्तिहरूको अर्को रूप देवी ब्रह्मचारिणी हो। यहाँ ब्रह्मा शब्दको अर्थ तपस्या हो।
ब्रह्मचारिणीको अर्थ तपस्याको चारिणी हो – तपस्या गर्ने व्यक्ति। जहाँ जहाँ भनिएको छ- वेदस्तत्वम् तपो ब्रह्म-वेद, तत्व र तप ब्रह्म शब्दको अर्थ हो। ब्रह्मचारिणी देवीको रूप पूर्णतया उज्यालो र भव्य छ। उनको दाहिने हातमा नामजपको माला र देब्रे हातमा कमण्डल छ ।
जन्म कथा
आफ्नो अघिल्लो जन्ममा हिमालयको घरमा छोरीको रूपमा जन्मिँदा नारदको उपदेशद्वारा भगवान शंकर जीलाई पतिको रूपमा प्राप्त गर्नको लागि उनले धेरै कठोर तपस्या गरेकी थिइन् । यस कठिन तपस्याका कारण उनको नाम तपश्चरिणी अर्थात् ब्रह्मचारिणी राखियो। उनले हजार वर्ष फलफूल, जरा मात्रै खाएर बिताए र सय वर्षसम्म तरकारीमा मात्रै निर्वाह गरे ।
केही दिन कडा व्रत बसेर देवीले खुला आकाशमुनि पानी र घामको भयावह पीडा सहेकी थिइन् । यस कठिन तपस्यापछि उनले भुइँमा खसेको पात मात्र खाएर तीन हजार वर्षसम्म भगवान शिवको आराधना गरिन् । यसपछि उनले सुकेको बेलको पात पनि खान छोडिन् र हजारौं वर्षसम्म निर्जल र उपवास तपस्या गरिन् । पात पनि खान छोडेको कारण उनको एउटा नाम ‘अर्पना’ पनि रह्यो ।
हजारौं वर्षको यस कठोर तपस्याले गर्दा ब्रह्मचारिणी देवीको शरीर अत्यन्त कमजोर भयो, उनको अवस्था देखेर उनकी माता मेना अत्यन्त दुःखी भइन् र उनले उनलाई यो कठिन तपस्याबाट रोक्नको लागि ‘उमा’ भनिन् । त्यसबेलादेखि देवी ब्रह्मचारिणीको एउटा नाम उमा पनि हुन थाल्यो । उनको तपस्याका कारण तीन लोकमा कोलाहल मच्चियो।
देवता, ऋषि, सिद्ध, ऋषि सबैले देवी ब्रह्मचारिणीको तपस्याको प्रशंसा गर्न थाले, उनलाई अभूतपूर्व पुण्यको रूपमा वर्णन गरे। अन्तमा पितामह ब्रह्माजीले आकाशवाणी मार्फत सम्बोधन गर्दै प्रसन्न स्वरमा भने- हे देवी !तपाईंले जति कठोर तपस्या आजसम्म कसैले गरेको छैन । उत्कृष्ट कार्यको चारैतिर प्रशंसा भइरहेको छ।
तपाईंको सबै मनोकामना पूरा हुनेछन्।भगवान चन्द्रमौली शिवजीले अवश्य पतिको रूपमा पाउनुहुनेछ।अब तिमी तपस्या छोडेर घर फर्क, छिट्टै तिम्रो बाबा तिमीलाई बोलाउन आउँदै हुनुहुन्छ।
पूजा गर्दा लाभ
ब्रह्मचारिणी देवीको आराधना गर्नाले अनन्त फल प्राप्त हुन्छ र तपस्या, त्याग, वैराग्य, सदाचार, संयम जस्ता गुणहरूमा वृद्धि हुन्छ । जीवनको कठिन संघर्षमा पनि व्यक्ति आफ्नो कर्तव्यबाट विचलित हुँदैन । ब्रह्मचारिणी देवीको कृपाले उहाँ सर्वत्र सफलता र समृद्धि मिल्छ, विजय प्राप्त हुन्छ, कामनाबाट मुक्तिको लागि माता ब्रह्मचारिणीको ध्यान गर्नु राम्रो हुन्छ।
स्तुति मंत्र
या देवी सर्वभूतेषु माँ ब्रह्मचारिणी रूपेण संस्थिता।
नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमस्तस्यै नमो नम:।।
दधाना कर पद्माभ्याम अक्षमाला कमण्डलू।
देवी प्रसीदतु मई ब्रह्मचारिण्यनुत्तमा।।
